Tên di sản : Lịch sử văn hóa Nguyễn Hữu Huân
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 50/QĐ-VHTT
Giới thiệu
Đền thờ Nguyễn Hữu Huân là một di tích kiến trúc nghệ thuật to lớn, bề thế được xây dựng trên một khu đất rộng bằng phẳng, thoáng đãng, trên một mặt bằng diện tích theo bản đồ khoanh vùng xã Quảng Lưu, huyện Quảng Xương là 3293m2. Đây cũng là một trung tâm thờ tự và hành hương tấp nập của cư dân ven biển Quảng Lưu nói riêng và Quảng Xương nói chung.
Tuy vậy, trải qua trường kỳ lịch sử do những biến động về thời gian, điều kiện thiên nhiên, khu di tích này đã bị hư hại nhiều. Khu điều thường đã bị hư hỏng nặng, còn phần Hậu cung là một công trình được tu sửa lưới thời Nguyễn muộn.
Đền được nằm ở giữa làng Lưu Hiền, ngoảnh mặt về hướng tây. Phía sau là làng Đồn Điền xã Quảng Thái giáp biển Đông. Phía Bắc, phía Nam, phía Tây là những xóm làng sầm uất, cư dân chủ yếu là làm nông nghiệp lúa nước và đánh cá đã tồn tại ít nhất cũng từ thời Trần hoặc xa hơn chút nữa. Ở đây rất thuận lợi về giao thông thuỷ bộ có nhiều điều kiện trong việc mở rộng giao lưu đến các vùng khác bằng các con đường liên huyện, liên xã được hình thành' từ rất sớm trong lịch sử. Nhìn chung, có thể nói địa điểm xây dựng ngôi đền ở làng Lưu Hiền chẳng những nằm ở một vùng dân cư đông đúc mà còn là nơi có cảnh quan thiên nhiên đẹp đẽ và hùng vĩ.
Về quy mô cấu trúc: Theo các cụ già trong làng thì đền thờ Nguyễn Hữu Huân còn có tên gọi là Nghè Bái được kiến trúc theo kiểu chuôi về. Gồm 5 gian tiền đường và hậu cung. Phía trước tiền đường có nhà giải vũ hai bên để sửa soạn đồ tế lễ. Trước đến có cổng ra vào nghinh môn... Nhìn chung cấu trúc đền trang nghiêm bề thế. Qua thời gian, lịch sử, mưa nắng gió bão đền bị hư hại nghiêm trọng chỉ còn phân hậu cung (thời Nguyễn muộn) và một tiền đường hiện đại.
Nhìn chung, quy mô cấu trúc đều đã bị hư hại nhiều, nhưng nó lại là nơi thờ tự chính, nơi hội tụ của khách thập phương, nơi tìm hiểu của các nhà nghiên cứu, nơi tụ họp của con cháu xa gần của người dân Lưu Hiền trên đất Thanh Hoá, đó cũng chính là giá trị và ý nghĩa lớn lao của di tích.
Những hiện vật có giá trị trong di tích gồm có:
Ngai thờ và bài vị.
Mũ thờ.
Một đạo sắc phong thời vua Tự Đức thứ X (1830), còn 19 đạo sắc bị thất lạc.
Gia phả họ Nguyễn Hữu (chữ Hán).
Một bài văn tế đức thánh.
Một câu đối.
Địa điểm xây dựng đền thờ lại là một địa danh gắn liền với tên tuổi và sự nghiệp cùng với sự tồn tại của một dòng họ lâu đời họ Nguyễn ở đất Quảng Xương. Hơn nữa, ông lại được các triều đại Phong Kiến trước đây phong thần, làng Lưu Hiển tôn thờ làm thành hoàng với tấm lòng ngưỡng vọng. Chính vì vậy đền thờ Nguyễn Hữu Huân và vùng đất Lưu Hiền có giá trị nghiên cứu trên nhiều phương diện như sử học, dân tộc học, văn hoá…